نماد حیوانات

نماد هما
هما یا مرغ استخوان‌خوار (نام علمی: Gypaetus barbatus به معنی کرکس ریش‌دار) نوعی کرکس بزرگ است که در کوه‌های مرتفع آفریقا، جنوب اروپا و آسیا از جمله ایران زندگی می‌کند.

هما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا دو تخم می‌گذارد. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است اما عمدهٔ غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. هما استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد به روی سنگ‌ها پرتاب می‌کند تا به قطعات کوچک‌تر شکسته شود. گاهی هم از لاک‌پشتهای زنده به همین روش تغذیه می‌کند.
هما بیشتر زمان روز را در حال بالبازروی در ارتفاعات بالای 3000 متر مناطق کوهستانی می‌گذراند؛ آشیانه خود را بر روی سکو یا شکاف صخره‌های دور افتاده ساخته و در هنگام جوجه آوری به شدت از قلمرو وسیع 400 کیلومتر مربعی خود در برابر جفت های هم نوع حفاظت می‌کند. همای ماده معمولا یک تخم و به ندرت دو تخم درون آشیانه می‌گذارد و هر دو جنس نر و ماده در امر تغذیه جوجه همکاری دارند. در آشیانه هایی که دو جوجه مورد تغذیه پدر و مادر قرار می گیرند معمولا جوجه کوچکتر توسط جوجه بزرگتر از بین رفته و جوجه باقیمانده پس از گذشت 107 تا 117 روز شروع به تجربه اولین پروازهای خود بر فراز آشیانه می‌کند.
هما در اسطوره‌های ایرانی جایگاه مهمی دارد و معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیافتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده‌است.

در افسانه‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است. همادر ادبیات ایران به عنوان نماد سعادت است و برعکس جغد که نماد شوم است البته هما می‌تواندپرنده‌ای افسانه‌ای و اساطیری باشد. در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی از هما به عنوان پرنده سعادت یاد شده‌است.

در خرابه‌های تخت جمشید که پایتخت هخامنشیان بوده‌است دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده‌است. این نشان می‌دهد که هما در زمان ایران باستان نیز پرنده سعادت بوده‌است.
هما بیشتر زمان روز را در حال بالبازروی در ارتفاعات بالای 3000 متر مناطق کوهستانی می‌گذراند؛ آشیانه خود را بر روی سکو یا شکاف صخره‌های دور افتاده ساخته و در هنگام جوجه آوری به شدت از قلمرو وسیع 400 کیلومتر مربعی خود در برابر جفت های هم نوع حفاظت می‌کند. همای ماده معمولا یک تخم و به ندرت دو تخم درون آشیانه می‌گذارد و هر دو جنس نر و ماده در امر تغذیه جوجه همکاری دارند. در آشیانه هایی که دو جوجه مورد تغذیه پدر و مادر قرار می گیرند معمولا جوجه کوچکتر توسط جوجه بزرگتر از بین رفته و جوجه باقیمانده پس از گذشت 107 تا 117 روز شروع به تجربه اولین پروازهای خود بر فراز آشیانه می‌کند.
از نظر ریخت شناسی هما شباهت چندانی به دیگر لاشخورها ندارد. پرنده بالغ دارای بال‌هایی کم عرض ، دراز ونسبتا نوک تیز است که طول بال‌های باز گه‌گاه به 3 متر نیز می‌رسد. دم بلند و لوزی شکل است ؛ سطح پشتی بال‌ها و دم به رنگ سیاه براق ، سطح شکمی نارنجی مایل به زرد و سینه کاملا نارنجی رنگ است. سر و گردن این لاشخور برخلاف دیگر کرکس ها پوشیده از پر بوده و برهنه نیست که دلیل آن هم به عدم لاشه خوار بودن پرنده بازمی گردد. گردن هما نارنجی رنگ بوده و دو رشته پر سیاه به شکل دو رشته سبیل از دو سوی منقارش آویزان است. پرندگان نابالغ سر و گردنی کاملا سیاه رنگ دارند.

یکی از عادات هما در هنگام تمیز و مرتب کردن پرهای سینه اش استفاده از ترکیبات آهن دار موجود در سنگ‌های مناطق کوهستانی است. اکسید آهن موجود در اینگونه سنگها باعث می شود تا پرهای سطح شکمی پرندگان بالغ موجود در طبیعت به نارنجی پر رنگ تمایل داشته باشد، در حالیکه پرهای سطح شکمی پرندگانی که در اسارت بزرگ می شوند بسیار روشنتر از هم نوعان آزاد خود است. هما با این عمل علاوه بر از بین بردن حشرات ذره بینی موجود در میان پرهای خود باعث استحکام و حفاظت بیشتر از پرهای آسیب دیده‌اش می شود. با این وجود اکسید آهن خاصیت عایق بودن سطح پرها را در برابر باد از بین برده و به همین دلیل هما هیچگاه شاه پرها و پرهای زیر بالهایش را به این ماده آغشته نمی کند!

نحوه تغذیه هما در میان انواع دیگر لاشخورها کاملا منحصر به فرد است. این پرنده برخلاف پسرعموهای خود هیچ گاه به محض از پا در آمدن حیوان بر سر لاشه فرود نمی‌آید. معمولا منتظر می‌ماند تا سایر لاشخورها کار پاکسازی لاشه را از گوشت و پوست انجام دهند و سپس به سراغ اسکلت رها شده لاشه می‌آید. هما علاقه فراوانی به مغز استخوان دارد و برای به دست آوردن این ماده مقوی میبایستی قطعات بزرگ استخوان لاشه را که در کشور ما معمولا کل و بز وحشی است به تکه های کوچک قابل بلعیدن تبدیل کند.

هما در اسطوره‌های ایرانی جایگاه مهمی دارد و معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیفتدبه سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده‌است.

در افسانه‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است. همادر ادبیات ایران به عنوان نماد سعادت است و برعکس جغد که نماد شوم است البته هما می‌تواندپرنده‌ای افسانه‌ای و اساطیری باشد.در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی از هما به عنوان پرنده سعادت یاد شده‌است.

در خرابه‌های تخت جمشید که پایتخت هخامنشیان بوده‌است دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده‌است.این نشان می‌دهد که هما در زمان ایران باستان نیز پرنده سعادت بوده‌است
هما (همای) جایگاه برجسته ای در ادبیات ایران زمین داشته است. در سروده های بسیاری از شاعران از هما به عنوان پرنده خوشبختی و سعادت یاد شده است. در ادبیات فارسی او را نماد فرّ و شکوه دانند و به شگون نیک گیرند.همچنین آمده است "مرغی است که او را مبارک دارند و چون پیدا شود مردم به تفأل در زیر سایه ٔ اورند

نمونه هایی از یادکرد هما در ادبیات فارسی:
تو فرّ همایی و زیبای گاه تو تاج کیانی و پشت سپاه (فردوسی)
همای سپهری بگسترد پر همی بر سرش داشت سایه ز فر (فردوسی)
تا نبود چون همای فرخ کرکس همچو نباشد به شبه باز خشین پند (فرخی)
کس نیاید به زیر سایه ٔ بوم ور همای از جهان شود معدوم (سعدی)
همای گو مفکن سایه ٔ شرف هرگز بر آن دیار که طوطی کم از زغن باشد (حافظ)
تا همایم خوانده ای در کام دل هرنواله استخوان می آیدم (خاقانی)
فرّ همای ملکی داشتی اوج هوای فلکی داشتی (نظامی)
چون تو همایی شرف کار باش کم خور و کم گوی و کم آزار باش (نظامی)

نقش این پرنده در کنده کاریها و برخی از سر ستون های پارسه (تخت جمشید) نیز پیداست